فاجعه زیست‌محیطی در غرب ایران/ سراب نیلوفر کرمانشاه خشک شد/ داس مرگ بر گلوی تالاب‌ها

به گزارش پایگاه خبری خبرشهر، دیگر صدای پرندگان مهاجر در حاشیهٔ سراب نیلوفر شنیده نمی‌شود؛ نسیمی که روزی بر سطح آب موج می‌انداخت، حالا بر خاک ترک‌خورده‌ای می‌وزد که از تشنگی فریاد می‌کشد. سراب نیلوفر، نگین فیروزه‌ای کرمانشاه، امروز به تابلویی از هشدار بدل شده است؛ هشداری دربارهٔ آینده‌ای که اگر بی‌تفاوتی ادامه یابد، دیگر نه از نیلوفرهای آبی نشانی خواهد ماند و نه از تالاب‌های زندهٔ غرب ایران.

این روزها، بحران کم‌آبی در کرمانشاه تنها در اعداد و نمودارها خلاصه نمی‌شود؛ می‌توان آن را در نگاه مردمی دید که روزگاری از دل زمین زلالی می‌جوشید و امروز به عمق چند ده متر فرو رفته است. کارشناسان محیط زیست می‌گویند سراب‌ها و تالاب‌هایی همچون نیلوفر و هشیلان، که هزاران سال حاصل تعادل میان بارش، نفوذ آب و پوشش گیاهی بوده‌اند، اکنون قربانی سودجویی و بی‌تدبیری شده‌اند.

در سال‌های اخیر، چرخهٔ طبیعی این زیست‌بوم‌ها با کشت‌های دوم و سوم، برداشت بی‌رویه از چاه‌های مجاز و غیرمجاز و حفر بی‌حساب در سفره‌های زیرزمینی مختل شده است، آب فروخته می‌شود، چاه‌ها می‌جوشند و زمین از درون تهی می‌شود، الگوی نادرست کشت، محصولاتی آب‌بر چون ذرت و صیفی‌جات در حاشیهٔ سراب‌ها، و بی‌توجهی به محدودیت منابع، سطح ایستابی آب را چنان پایین برده است که حتی باران‌های سنگین نیز توان بازگرداندن آن را ندارند.

اما ماجرا تنها یک دغدغهٔ فنی یا مدیریتی نیست؛ پای یک میراث طبیعی، فرهنگی و تاریخی در میان است. سراب نیلوفر نه‌فقط منبعی از آب، بلکه نمادی از حیات، گردشگری و هویت مردم کرمانشاه است، جایی که نسل‌های پیشین زیر سایهٔ درختانش خاطره ساخته‌اند، امروز به زمینی خشک و ترک‌خورده تبدیل شده است که حتی گل نیلوفر هم دیگر توان روییدن در آن را ندارد.

کارشناسان هشدار می‌دهند که این روند تنها محدود به یک سراب نیست؛ دشت‌های اطراف تالاب هشیلان نیز در حال از دست دادن رطوبت خود هستند و خطر فرونشست زمین، ساکنان بسیاری از مناطق استان را تهدید می‌کند. به‌گفتهٔ معاون محیط زیست طبیعی کرمانشاه، بیش از ۵۰ درصد دلایل خشکی سراب‌ها و تالاب‌ها ناشی از کشت‌های چندباره، برداشت بی‌رویه و فقدان نظارت مؤثر بر منابع آب است؛ بحرانی که اگر همین امروز برای آن چاره‌اندیشی نشود، فردا نه‌تنها منابع آبی، بلکه حیات اکولوژیک منطقه را به‌طور کامل نابود خواهد کرد.

خشک شدن سراب نیلوفر، پژواکی از یک فاجعهٔ بزرگ‌تر است؛ از زاگرس تا ارومیه، از بختگان تا گاوخونی، همهٔ تالاب‌ها داستانی مشابه را روایت می‌کنند؛ داستان بی‌توجهی به چرخهٔ حیات، و فراموشی این حقیقت ساده که آب، فقط منبع نیست؛ حیات است.

ثریا قربانی ضمن تشریح دلایل خشکی سراب نیلوفر کرمانشاه، اظهار کرد: متأسفانه سودجویی عده‌ای با کشت محصولات آب‌بر و انجام کشت‌های دوم و سوم در حریم تالاب‌ها و سراب‌های استان، سطح ایستابی آب را به‌شکلی غیرقابل بازگشت کاهش داده است، این اقدامات غیراصولی، منابع آبی ارزشمند استان را با تهدیدات جدی و در برخی موارد جبران‌ناپذیر مواجه ساخته است.

وی با ابراز اینکه “کمبود بارندگی‌ها از سال گذشته و بهار امسال نیز بر شدت این بحران افزوده است.” عنوان کرد: کنار تغذیه ناکافی منابع آب زیرزمینی به‌دلیل خشکسالی، عدم‌رعایت الگوی کشت، به‌ویژه در مناطق حساس اطراف تالاب‌ها و سراب‌ها، مشکل را دوچندان کرده است، کشت‌های دوم و حتی سوم محصولاتی مانند ذرت که نیاز آبی بالایی دارند، در این نواحی، فشار مضاعفی را بر سفره‌های زیرزمینی وارد می‌کند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه به مسئله برداشت بی‌رویه از چاه‌های آب نیز اشاره کرد و گفت: عدم‌نظارت دقیق بر برداشت از چاه‌های مجاز و همچنین رواج حفر چاه‌های غیرمجاز در سراسر استان، وضعیت را وخیم‌تر کرده است، علاوه بر این، عدم‌استفاده از تجهیزات هوشمند برای سنجش میزان برداشت آب، پدیده‌ای چون آب‌فروشی را رقم زده که به‌شدت سطح سفره‌های آب زیرزمینی را کاهش داده است و در بلندمدت می‌تواند منجر به فرونشست زمین شود.

قربانی با تذکر اینکه این اتفاقات، اکوسیستم‌هایی را که طی میلیون‌ها سال شکل گرفته‌اند، از بین می‌برد، خواستار مدیریت جامع منابع آبی و کشاورزی در استان شد.

وی اضافه کرد: تداوم این روند، تنها به‌معنای از دست دادن آب یک سراب نیست، بلکه حیات گونه‌های زیستی متعددی که وابستگی حیاتی به این منابع آبی دارند، از جمله گل نیلوفر که گونه‌ای ارزشمند و در معرض خطر است، نیز به‌طور جدی تهدید می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه همچنین راجع به وضعیت مشابه در دشت‌های اطراف تالاب هشیلان گفت: این تالاب استثنایی و زیبا نیز در فصولی از سال به‌سمت خشک شدن پیش می‌رود که این خود نشان‌دهنده گستردگی مشکل در سطح استان است.

قربانی عنوان کرد: بیش از ۵۰ درصد علت خشک شدن این منابع آبی، به‌طورقطع به‌دلیل کشت‌های چندباره محصولات آب‌بر و عدم‌مدیریت صحیح منابع آبی در استان است.

وی با وجود امیدواری به احیای سراب نیلوفر با آغاز فصل بارندگی‌ها، هشدار داد: زمانی که سطح ایستابی آب به‌دلیل مصارف بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی پایین می‌رود، حتی بارندگی‌های فراوان نیز نمی‌توانند روند خشک شدن این منابع را متوقف کنند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه کاهش بارندگی‌ها و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی رودخانه‌ها و چاه‌ها را عامل اصلی تنش‌های آبی شدید در استان، به‌ویژه در تالاب هشیلان، رودخانه‌ها و سراب‌های تأمین‌کننده آب آن از جمله سراب نیلوفر، دانست و بر ضرورت اقدام فوری و جدی مسئولان برای جلوگیری از نابودی این میراث طبیعی تأکید کرد.