Updating System For GIS In Water and Wastewater
mohammadreza shamsayifar ,Seyyed mohammad vahab Marvipour
Water and Waste Co.
IRAN
Key words: Updating- Geographic Information System(GIS)-Database
Summary of Article
The The most important tool for the management of any underlying information is there. Today’s world is the world of information and management There is information being available, especially in their organizations are faced with huge data volume, is essential Existence of information systems to collect, organize and create a proper ground for easy access to them, the right solution to prevent waste and increase time and cost and productivity improvement system.
The implementation of GIS systems for information management of Water and Wastewateralways considered managers and experts in this industry is. But what is of great importance, design and develop a system is suitable for Update information listed in this system .Due to concerns for the management of information and the manner Update to do it in this paper is the strategies for these two should be presented.
سيستم به‌روز رساني GIS در شبكه‌هاي آب و فاضلاب
سيد محمد وهاب مروي‌پور
شرکت آب و فاضلاب شهرها و شهرک های غرب تهران
واژه‌هاي كليدي:به‌روز رساني-GIS-داده‌هاي مكاني و توصيفي- پايگاه‌اطلاعات–
– سيستم موقعيت‌ياب جهاني
خلاصه مقاله
مهمترين ابزار جهت مديريت در هر زمينه‌اي وجود اطلاعات مي‌باشد. دنياي امروز دنياي اطلاعات و مديريت مي‌باشد. وجود اطلاعات و دردسترس بودن آنها بخصوص در سازمانهايي كه با حجم عظيم‌داده مواجه مي‌باشند، امري ضروري مي باشد. وجود سيستمهاي اطلاعاتي به منظور جمع‌آوري، سازماندهي و همچنين ايجاد زمينه مناسب جهت سهولت دسترسي به آنها، راهكاري مناسب جهت جلوگيري از اتلاف زمان و هزينه و افزايش و بهبود بهره‌وري سيستم‌ها مي‌باشد.
در اين ميان پياده سازی سيستمهاي GIS جهت مديريت اطلاعات شبكه‌هاي آب و فاضلاب همواره مدنظر مديران و كارشناسان اين صنعت بوده است. اما آنچه كه از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است، طراحي و تدوين يك سيستم مناسب جهت به‌روز رساني اطلاعات درج شده در اين سيستم‌ها مي‌باشد. با توجه به دغدغه‌هاي موجود جهت مديريت به‌روز رساني اطلاعات و نحوة انجام آن، در اين مقاله سعي شده است راهكارهاي مناسب جهت اين دو ارائه گردد.
1- مقدمه
اهمیت کاربرد اطلاعات در مدیریت شهری و اجرای طرحها و قوانین همچنین در برخورد بابحرانهای سیاسی، اجتماعی و طبیعی بر کسی پوشیده نیست، اما در این میان وجود یک سیستم منطقی، از ملزومات اولیه این کاربرد است چرا که باید سیستمی وجود داشته باشد تا بتوان در قالب آن به ساماندهی و تعیین روشهای دریافت، پردازش و ارائه اطلاعات پرداخت، سیستمی که نگهداری، نحوه پردازش و از همه مهمتر چگونگی ارتباط کاربران با اطلاعات و استفاده از آنها را مشخص نمود.
سيستم GIS شبكه‌هاي آب و فاضلاب، علاوه بر قابليتهاي نرم‌افزار خود، محتوي اطلاعات ارزشمندي مي‌باشند كه بيانگر موقعيت جغرافيايي و مختصات عوارض شبكه‌هاي توزيع و مشتركين مي‌باشد. ليكن چنانچه تمهيدات لازم جهت به‌روز رساني اين اطلاعات در نظر گرفته نشود، اين گنجينه عظيم اطلاعاتي پس از مدتي به مرور ارزش خود را از دست خواهد داد و عملاً هزينه‌هاي مختلف صرف شده جهت پياده‌سازي اين سيستم‌ها توجيه خود را از دست خواهند داد. بنابراين لازم است تمهيدات لازم جهت به‌روز رساني اين سيستم‌ها و نيز راهبري آنها مدنظر قرار گيرد تا علاوه بر به روز شدن اطلاعات درج شده درآنها، استقبال كاربران جهت استفاده از آن افزايش يافته و اطلاعات اين سيستم ها تدقيق گردد.
جهت طراحي يك سيستم جامع به‌روز رساني، ضمن اينكه مي‌بايست در نظر داشت كه تغييرات ايجاد شده در شبكه بايستي بلافاصله پس از تغيير در سيستم به‌روز گردد، لازم است به سؤالات زير پاسخ داده شود:
الف- چه كسي متولي فرآيند به‌روز رساني اطلاعات مي‌باشد؟
ب- چه اطلاعاتي و چگونه بايد به‌روز شود؟
سيستم بروزرساني با اين هدف كه بصورت سيستمي صورت گيرد (work flow) نياز به سخت افزار ، نرم افزار ، نيروي انساني و فرهنگ سازي مناسب دارد . لذا با ارائه راهكار مناسب به اجرا در مي آيد و به اين صورت است كه اولين قدم تغييرات در محل بوجود آورنده تغييرات يعني سه محل بهره برداري ، طراحي(توسعه واحداث ،بهينه سازي ونيرورساني) ، مشتركين با حداقل زمان ثبت شده بدين معني كه دستور انجام كار كه به تغيير در ساختار شبكه منجر مي شود ثبت و كروكي محدوده مورد نظر به مجري جهت انجام كار ارائه مي گردد .
2- تيم به‌روز رساني
سطح بندی کاربرد GIS، ایجاد سیستمی است که بتوان در سایه آن به امر تصمیم سازی پرداخت، در این سطح است که سیستم اطلاعات جغرافیایی به انجام رسالت اصلی خود می پردازد. اطلاعات مناسب بر مبنای مناسبات سیستمی جمع آوری شده و منطبق با عملكرد و سیستم در آن مدیریت خواهد شد. در این سطح کارشناسان رشته های مختلف با ارائه اطلاعات تخصصی به سیستم، ایفای نقش نموده و از تعامل تمامی اجزای سیستم با یکدیگر نتیجه ای ارائه می گردد که نتایج فوق به عنوان آلترناتیوهای توسعه در اختیار تصمیم گیران قرار خواهد گرفت.
براي استقرار سيستم بروزرساني يك‌سري دستورالعمل‌ها، ابزارها و فرمها طراحي ميگردد. با توجه به دستورالعمل‌ها تيم بهروزرساني بايستي اقدام به بهروزرساني نموده و فرمهاي لازم را تكميل و در نهايت اطلاعات را در نرم‌افزار وارد نمايد. اما بحث مهمتر در استقرار سيستم بهروزرساني، اين است كه چه شخص يا گروهي بايد سيستم به روز رساني را پياده سازي و اجرا نمايند؟
در پاسخ به اين سؤال سه روش زير مطرح مي‌شود:
- انجام كليه پروسه‌هاي بهروزرساني توسط شركتهاي آب و فاضلاب
- انجام كليه پروسه‌هاي بهروزرساني توسط پيمانكار (برون‌سپاري)
- تلفيق روشهاي فوق
2-1- انجام كليه پروسه‌هاي بهروزرساني به صورت كامل توسط شركت های آب و فاضلاب
در اين روش كليه اقدامات مدنظر جهت به‌روز رساني اطلاعات در قالب واحد GIS توسط شركت آب و فاضلاب انجام مي‌گيرد. بدين‌معنا كه كليه مراحل از قبيل تكميل فرمها و برداشت اطلاعات، فرآوري اطلاعات و Data Entry و كنترل و نظارت، توسط پرسنل شركت آب و فاضلاب انجام مي‌گيرد.
اين روش با توجه به وضعيت موجود و نياز به آموزش و فرهنگ‌سازي مناسب، در ابتداي فرآيندهاي به‌روز رساني، توصيه نمي‌گردد. هرچند قوياً توصيه مي‌شود دورنماي سيستم به‌روز رساني اين روش بوده و در نهايت كليه موارد بهروزرساني مي‌بايست توسط مجموعه شركت آب و فاضلاب انجام گردد. زيرا كليد به‌روز بودن اطلاعات اين است كه چرخه تغييرات اطلاعات و اعمال آن در سيستم همزمان با هم توسط تغييردهنده اطلاعات انجام پذيرد. ليكن همانگونه كه ذكر گرديد، انجام اين روش در ابتداي مراحل بهروزرساني اطلاعات بدليل عدم وجود ساختار سازماني مناسب، عدم ارائه آموزشهاي لازم وفرهنگ‌سازي مناسب واستفاده از افراد بروزرسان دركارهاي غير مرتبط توصيه نمي‌گردد.
2-2-انجام كليه پروسه‌هاي بهروزرساني توسط پيمانكار (برون‌سپاري)
در اين روش كليه فعاليتها پس از استقرار سيستم توسط پيمانكار انجام مي‌شود(Out Source). در اين روش پرسنل پيمانكار در قالب واحد GIS بايستي با توجه به كليه تغييرات ايجاد شده در شبكه، در قالب فرم‌هاودستورالعملهاي ارايه شده توسط كارفرما ارائه مي گردد،نسبت به برداشت وورود اطلاعات اقدام نموده و در صورت كمبود اطلاعات به محل مراجعه داشته باشند. تأمين كليه تجهيزات از قبيل خودرو و لوازم مورد نياز براي برداشت اطلاعات و …برعهده پيمانكار خواهد بود و شركت آب و فاضلاب به عنوان ناظر سيستم بهروزرساني عمل خواهد نمود.
نكته مهم و قابل توجه در اين روش اين است كه هرچند انجام كليه پروسه‌هاي به‌روز رساني برعهده پيمانكار گذاشته شده است ليكن بدليل اينكه در اين موارد، پيمانكار به‌روز رساني از تغييرات انجام شده در شبكه مطلع نبوده وحجم تغييرات صرفا” ازسوي شركت آب و فاضلاب اعلام ميگردد، لذا اين روش ممكن است منجر به از دست رفتن پاره‌اي از تغييرات گردد. انجام اين روش از نظر اجرايي ساده‌تر از روشهاي ديگر است ليكن نظارت قوي وابزار كنترلي مستمر شركتهاي آب و فاضلاب، تضمين‌كننده موفقيت اين روش مي‌باشد.
2-3- تلفيق روشهاي فوق
با توجه به مزاياي هر دو روش و معايبي كه بر هريك از آنها مترتب است، روش تلفيقي به عنوان مؤثرترين روش پيشنهاد ميگردد. در اين روش ناظر GIS مسقر در منطقه توسط نرم‌افزارهاي موجود (كنترل پروژه،بهره‌برداري و…) اطلاعات تغييرات شبكه را دريافت نموده وآن را طي فرمي تحويل پيمانكار بروزرساني مينمايدو انجام كار (برداشت و ورود اطلاعات) صرفاً توسط پيمانكار بروز مي‌شود استفاده از مزيت انجام كار توسط شركت آب و فاضلاب وپيمانكار به دليل فرهنگ‌سازي توسعه استفاده از سيستم از يكسو و اعمال تغييرات در لحظه ايجاد آن از سوي ديگر، بدليل معايبي كه در هريك از اين دو روش قبلي وجود دارد، تلفيق روشها پيشنهاد ميگردد.
اهم فعاليتهاي دوره به‌روز رساني سيستم به شرح زير مي باشد:
الف- ارسال گزارش تغييرات شبكه ومشتركين به واحد بهروزرساني
ب- برداشت اطلاعات مربوط به تغييرات شبكه ومشتركين
ج- فرآوري و ورود اطلاعات مربوط به تغييرات در سيستم(DATA ENTRY)
در روش تلفيقي، دوره بهروزرساني به سه دوره مجزا تقسيم مي‌شود كه در هر دوره نحوه انجام به‌روز رساني به شرح زير مي‌باشد:
2-3-1- دوره اول: تا يكسال پس از استقرار سيستم
در اين دوره با توجه به اينكه استقرار سيستم به تازگي انجام شده است لذا پيشنهاد ميگردد، پرسنل كارفرما بيشتر زمان خود رامعطوف كار با سيستم و طي دوره‌هاي آموزشي لازم نمايند و واحد GIS به پيمانكار واجد شرايط واگذار گردد. در اين حالت مطابق نمودار1 كليه واحدها نسبت به ارائه تغييرات انجام شده در شبكه در قالب فرمهاي بهروزرساني به واحد GIS اقدام نموده و واحد GIS ضمن مراجعه به محل و برداشت اطلاعات مربوطه، نسبت به فرآوري و ورود اطلاعات در سيستم اقدام مي‌نمايد.
آموزش نحوة تكميل فرمها و پيگيري جهت تكميل آنها از اهم وظائف واحد GIS است كه البته بجز اعمال حمايتهاي مديريتي توسط كارفرما، ميسر نمي‌گردد.
در اين دوره واحد GIS، ضمن برداشت و اعمال تغييرات اعلام شده از طرف كارفرما، نسبت به بررسي شبكه و اعلام تغييرات انجام شده و اعلام نشده به واحد GIS، به مسؤولين ذيربط، اقدام مي‌نمايد. ارائه گزارش تعداد و كيفيت فرمهاي تكميل شده توسط واحدهاي مختلف شركت آب و فاضلاب، توسط پيمانكار نيز از فعاليتهاي ديگر در اين مرحله مي‌باشد.
2-3-2- دوره دوم: تا دو سال پس از استقرار سيستم
زمان شروع اين دوره در واقع از زماني است كه پرسنل شركت آب و فاضلاب قادر به ارائه فرمهاي به‌روز رساني به نحوي باشند كه نياز به مراجعه مجدد به محل و برداشت اطلاعات توسط واحد GIS نباشد. در اين حالت عملاً مرحله ب از مراحل به‌روز رساني حذف شده و كليه واحدها فرمهاي بهروزرساني را به صورت كامل و به نحوي كه موقعيت مكاني تغييرات را دقيقاً اعلام نمايند، تكميل مي‌كنند. در اين حالت، پيمانكار در قالب واحد GIS صرفاً، مسؤوليت فرآوري و ورود اطلاعات را برعهده دارد.
از نكات مهم اين مرحله اين است كه به فراخور شركت آب و فاضلاب ممكن است در فرمهاي به‌روز رساني نيز تغييراتي اعمال گردد. از اقدامات مهم ، ارائه آموزشهاي لازم به پرسنل شركت آب و فاضلاب جهت فرآوري و Data Entry اطلاعات مربوط به واحد خود در سيستم مي‌باشد. ممكن است در اين مرحله برخي ابزارهاي نرم‌افزاري جهت سهولت ورود اطلاعات در سيستم نيز مدنظر قرار گيرد.
2-3-3- دوره سوم: دوره استقرار سيستم به روز‌رساني
اين دوره در واقع دوره طلايي و به ثمر نشستن سيستم GIS مي‌باشد. در اين دوره كليه فرآيند‌ها و فعاليتهاي مربوط به بهروزرساني در داخل مجموعه شركت آب و فاضلاب انجام مي‌گيرد و متوليان هر واحد، خود نسبت به ورود اطلاعات تغيير يافته در سيستم، به محض بروز تغييرات اقدام مي‌نمايند. با توجه به آموزشهاي طي شده در مراحل قبل (اعم از نحوة تكميل فرمها، نحوة اعلام مكان تغييرات و نحوه ورود اطلاعات در سيستم)، هر واحد رأساً نسبت به اعمال تغييراتي كه توسط خود در شبكه ايجاد مي گردد، اقدام مي نمايد. در اين مرحله مي‌توان گفت كه سيستم به‌صورت كامل بومي‌سازي شده و عملياتي گرديده است. تعداد پرسنل واحد GIS نيز در اين دوره به شدت كاهش يافته و اين واحد صرفاً به عنوان واحد سرويس‌دهنده و پشتيبان سيستم و نيز توسعه سيستم بر پايه نيازهاي جديد، فعاليت نموده و به‌روند به‌روز رساني واحدها نظارت مي‌كند.
3- نمودار سازماني
جهت طراحي نمودار سازماني واحد GIS در ابتدا لازم است مجموعه انتظارات از اين واحد و فعاليتهايي كه ذيلاً عناوين فعاليتهاي مربوط به واحد GIS آورده شده است:
- راهبري سيستم طراحي شده و رفع خطاهاي سيستم
- كنترل اطلاعات جمع‌آوري شده در مراحل فوق و ترسيم آنها و تهيه shp و Geo data base
- ارائه گزارشات مختلف از سيستم GIS به كارفرما
شايان ذكر است كه با توجه به اينكه در چه مرحله‌اي از به‌روز رساني مي‌باشيم اين فعاليتها تغيير مي‌كند.
با توجه به مجموعه فعاليتهاي فوق‌الذكر نمودار سازماني زير جهت واحد GIS پيشنهاد ميگردد. اين نمودار نيز بسته به اينكه در چه مرحله‌اي از بهروزرساني مي‌باشيم قابل تغيير است.
در ادامه شرح وظايف هريك از اجزاء نمودار سازماني آورده شده است:
الف- کارشناس مسئول واحد GIS
مسؤوليت هدايت واحد GIS و نظارت بر حسن انجام فعاليتهاي آنها از طريق بازديدهاي منظم از امورها و برقراري ارتباطات لازم را برعهده دارد. طراحي سيستم و گردش كار به روز رساني و نيز تهيه فرمهاي مربوطه نيز بر عهده مدير واحد مي‌باشد.
ب- كارشناسان مستقر در امورها
مسؤوليت اين كارشناسان انجام موارد زير در محدوده هر امور مي‌باشد:
– به روز رساني اطلاعات مكاني مطابق شرح وظايف هر مرحله از به‌روز رساني
– به‌روز رساني اطلاعات توصيفي شبكه مطابق شرح وظايف هر مرحله از به‌روز رساني
– به روز رساني مستندات تصويري مربوطه
– تدقيق اطلاعات مكاني و توصيفي درج شده در سيستم GIS مربوط به عوارض موجود در سيستم (مطابق شرح‌كار هر مرحله از به‌روز رساني)
– راهبري سيستم GIS و ارائه گزارشهاي مختلف از سيستم
تبصره: به تناسب پيشرفت مراحل به‌روز رساني، اين كارشناسان از چارت واحد GIS حذف مي‌شوند.
ج- كارشناس انفورماتيك يا GIS
مسؤوليت اين كارشناس انجام فعاليتهاي زير مي‌باشد:
– Up date نمودن Data base ها و انجام فعاليتهاي انفورماتيكي لازم در اين خصوص
– به روز رساني و تدقيق اطلاعات مكاني و توصيفي مربوط به شبكه هاي توزيع و مشتركين
– همكاري با مدير سيستم جهت كنترل سطوح دسترسي، تنظيم گزارشات مربوط به كاركرد كاربران سيستم.
– انجام امور انفورماتيكي مربوط به نرم‌افزار و update كردن آن و ارائه سرويس‌هاي لازم و نصب و راه‌اندازي براي كاربران
– تهيه shp فايل و Geo data base اطلاعات مكاني جمع‌آوري شده توسط اعضاء واحد GIS و وارد كردن آنها به سيستم
– رفع اشكالات مربوط به down شدن سيستم و ساير موارد نرم‌افزاري بر روي server
– رفع اشكالات احتمالي مربوط به client ها
د- تكنسين ورود اطلاعات
– ترسيم وورود اطلاعات مكاني جمع‌آوري شده توسط ساير اعضاء واحد GIS
– فرآوري اطلاعات مكاني جمع‌آوري شده
– لينك اطلاعات مكاني و توصيفي جمع‌آوري شده و انجام عمليات كدگذاري
– Data Entry اطلاعات توصيفي جمع‌آوري شده در سيستم
استفاده از سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي ابزاري قدرتمند جهت امكان آناليز‌هاي پيچيده با مجموعه داده‌هاي مختلف مي‌باشد. انجام پردازشهاي تكراري بادر نظر گرفتن شرايط مختلف براي دستيابي به نتيجه بهينه تنها توسط كامپيوتر امكان پذير مي باشد كه مي تواند عمليات را با سرعت زياد و هزينه نسبتاً كم انجام دهد. اين توانايي تجزيه و تحليل داده هاي مكاني است كه GISرا از سيستمهاي گرافيكي كامپيوتري مجزا مي سازد.
5- پيشنهادات
جهت استقرار سيستم به‌روز رساني و خدمات در نرم‌افزارهاي GIS شركتهاي آب و فاضلاب موارد زير پيشنهاد ميگردد:
1- استقرار سيستم بهروزرساني به صورت قدم به قدم انجام شده و تا تكميل هر فاز نسبت به آغاز فاز بعدي اقدام نگردد.
2- توجه ويژه به آموزش و فرهنگ سازي، كليد اصلي به‌روز بودن سيستم مي‌باشد.
3- ايجاد علاقه و انگيزه مديران ارشد جهت جلب حمايتهاي آنها از سيستم لازم و ضروري مي‌باشد.
4- ارسال اطلاعات به صورت منظم و در چهارچوبهاي تعيين شده به واحد به‌روز رسان اطلاعات در فازهاي اوليه سيستم
5- اولويت بخشي بر به‌روز بودن اطلاعات مهمتر نسبت به ساير اطلاعات و به‌روز نمودن اطلاعات با اهميت كمتر در فازهاي پاياني
6- استفاده از مشاوران و پيمانكاران مجرب در فازهاي اوليه سيستم به‌روز رساني
7- تهيه تجهيزات و امكانات مناسب از قبيل نقشه‌هاي پايه، GPS، تجهيزات برداشت اطلاعات و … در واحد به‌روز رساني
4- مراجع
1- Chrisman, N. R., Cowen, D. J., Fisher, P. F., Goodchild, M. F., & Mark, D. M. 1989 . Geographic Information Systems. In L. G. Gaile, & C. J. Willmott (editors) , Geography in America. Columbus: Merrill Publishing Company. pp. 776-796.
2- Davis, Bruce. Geographic Information Systems: A Visual Approach. Onword Press 1-56690-098-0.
3- تحليل هاي كاربردي GIS Practical GIS Analysis .نويسنده: ديويد.ال وربيلا ترجمه: مهندس سيد مهدي معيني و مهندس شهرام شهابيان
4- كاربرد GIS با استفاده از ARC/INFO در برنامه ريزی شهري و منظقه اي. تاليف و ترجمه:دكتر سيد حسين ثنائي نژاد-حسنعلي فرجي سبكبار
