هفتۀ وحدت و ایام ولادت با سعادت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)
و حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) را به رهروان طریق هدایت و سعادت تبریک عرض می نمایم.و به این بهانه مطلبی پیرامون وحدت با عنوان «وحدت ، شرط لازم اقتدار و عظمت» تقدیم می گردد.
از کلیدی ترین مفاهیم در فرهنگ سیاسی و اجتماعی بخصوص در فرهنگ اسلامی مفهوم “وحدت” است.
اتّحاد به معناى یکى شدن، در اصل از ریشه وحد به مفهوم یکتایى و یگانگى است.(۱)وحدت ،در لغت به معنای «همبستگی، یک پارچگی، یگانگی»است و درتعریف عملیاتی در عرصه اجتماع به معنای همگرائی و هم افزائی آحاد افراد جامعه برای دستیابی به اهداف مشترک اعم از رفع نیازهای روحی و مادی و یا حفظ سرمایه های عمومی است،و در عرصه سیاسی به معنای همگرائی ،هم افزائی و تلاش جمعی افراد درون یک نظام و یا یک مجموعه سیاسی برای کسب و حفظ اقتدار سیاسی به منظور دستیابی به جایگاه بالاتر در عرصه های بین المللی است.
وقتی سخن از فرهنگ اسلامی به میان می آید بلافاصله مراجعه به سرچشمه فرهنگ اسلامی یعنی کلام خدا و تبیین وسیره پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت ختمی مرتبت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)و اوصیای آن حضرت ضروری به نظر می رسد.
قرآن کریم به اهمیت مسئله وحدت بسیار تأکید کرده و این تأکید را با راهکارهاى گوناگونى برای ایجاد و حفظ این یگانگى در امت همراه نموده است .
در کلام الله مجید آیات زیادی را می توان یافت که در آن ها به مساله وحدت اشاره شده است؛ ازجمله مفاهیمی، چون «واعتصموا…»نساء/ ۱۶۴٫ «تعاونوا…»مائده/ ۲٫ «اصلحوا…»نساء/ ۱۶۴٫ «اصلاح بین الناس…»همان/ ۱۱۴٫ «الَّف بینهم…»انفال/ ۶۳٫ «امّةٌ واحدة…»انبیاء. آیه ۹۲٫ «امّة وسط…»بقره/ ۱۴۲٫ «حزب الله»مجادله/۲۲٫ «صبغة الله…»بقره، آیه ۱۲۸٫ و «اخوة».سوره حجرات، آیه ۱۰٫
در آیه ۱۳ سوره حجرات می خوانیم: “یا اَیُّهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ اُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقاکُمْ، ای مردم، ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را تیرهها و قبایلی قرار دادیم تا همدیگر را درک کنید (و زندگی هماهنگ داشته باشید) بافضیلت ترین شما در نزد خداوند باتقواترین شماست.”
در این آیه تاکید ویژه ای بر وحدت قبایل و گروه های انسان ها وجود داشته است. بشر تشنه آزادی، عدالت و حق است که اسلام با دعوت به اتحاد توانسته است به این خواسته ها پاسخ دهد. تمسک به آیات قرآن یک هدیه و میراث گرانبهایی است که در قرآن بر آن تاکید شده است.
قرآن کریم در صریح ترین آیه خود در مورد وحدت ، همه مؤمنان را به چنگ زدن به ریسمان الهى و پرهیز از تفرقه فرا خوانده است.
در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران می فرماید “وَ اعتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاًوَ لا تَفَرَّقُوا، همگی چنگ به وسیله الهی بزنید و پراکنده نشوید.” نعمت ( بزرگ ) خدا را بر خود ، به یاد آورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دلهای شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او ، برادر شدید .
در این که مقصود از ریسمان الهى چیست، مفسرّان اختلاف دارند. قرآن، کتاب و سنّت، دین الهى، اطاعت خداوند، توحید خالص، ولایت اهلبیت(ع) و جماعت، وجوهى است که در تفسیر آن گفته شده است. برخى نیز مفهوم حبل اللَّه را شامل همه این معانى دانستهاند.(۲)
نخستین منادی وحدت و امت واحده شدن قرآن کریم است که می فرماید: إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ (انبیاء/۹۱)این دین شما و این امت شماست، دین یگانه و من پروردگار شمایم، پس مرا بپرستید.
باید مسلمانان آگاه، به اهمیت این شعار قرآنی (امت واحد)پی ببرند و عظمت آن را درک کنند و تفرقه ها را از میان بردارند و نابود سازند و هرگونه حرکتی که به دوگانگی و تفرقه مسلمانان بینجامد حرکتی خواسته دشمنان و برخلاف دعوت قرآن است.
محور وحدت در دیدگاه قرآن توحید و در مرتبه ی دیگر دین اسلام است. قرآن کریم پیامبر را به سوی اهل کتاب می فرستد و از آنان برای پیوستن به شعار توحید و جدایی از غیر او دعوت می کند: «ای پیامبر به اهل کتاب بگو، بیایید بر اساس کلمه ای که بین ما و شما مشترک است، غیر از خدا را نپرستیم و یک دیگر را در برابر خداوند بعنوان رب و پروردگار نگیریم .
پس اگر روی برگرداندند بگویید، شاهد باشید که ما اهل تسلیم در برابر حق هستیم».(۳)
قرآن وجود پیامبر(ص) را محورى براى همبستگى و یگانگى مسلمانان مىشناسد(آل عمران/ ۱۵۹)، مراجعه به سنت حضرت را نیز راهکارهایى براى ایجاد و حفظ یگانگى معرفى کرده است: «فَإِن تَنازَعْتُمْ فِى شَىْءٍ فَرُدُّوهُ إِ لَى اللَّهِ وَالرَّسُول». (نساء/ ۵۹). این آیه یادآور می شود که اگر در امری اختلاف پیدا کردید ، به خدا و رسول او رجوع کنید.
شهید مطهری در دسته بندی عوامل اصلی تعالی و انحطاط جوامع از وحدت و تفرقه به عنوان یکی از عوامل اساسی مؤثر در اعتلا و انحطاط یاد کرده و مینویسد: در قرآن به چند عامل مؤثر در اعتلاها و انحطاطها برمیخوریم… اتحاد و تفرق: در سوره آل عمران آیهی ۱۰۳دستور صریح میدهد که بر مبنای ایمان و گرایش به ریسمان الهی متحد و متفق باشید و از تفرق و تشتت بپرهیزید…(۴)
در تفسیر آیه ۴۶ سوره انفال چنین توضیح میدهد : با خودتان نزاع و مشاجره نکنید، نمیگوید نجنگید آن که دیگر طریق اولی است، وقتی که اردنیها و فلسطینیها خودشان به روی یکدیگر تفنگ بکشند عروسی دشمن است… پس دستور هم این است که با یکدیگر منازعه و مشاجره(نه جنگ) نکنید که پشت سرش سستی و ضعف پیدا میشود و پشت سر ضعف آن شوکت و عظمت و قدرت شما از میان میرود. (۵)
قرآن میخواهد جامعه ی مسلمانان برتر از دیگران باشد: “ولا تهنوا ولاتحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین» (آل عمران ۱۲۹) و ایمان، ملاک برتری قرار گرفته است. مگر ایمان چه میکند؟ ایمان ملاک وحدت و رکن شخصیت و تکیه گاه استقلال و موتور حرکت جامعه اسلامی است.
نزاع و اختلاف، عامل انهدام کیان و شخصیت جامعه اسلامی : در جای دیگر میفرماید: «ولا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم (انفال۴۶ (۴با یکدیگر نزاع نکنید و اختلاف نداشته باشید که سست و ضعیف خواهید شد و بو و خاصیت خود را از دست خواهید داد.
جدال و اختلاف، کیان و شخصیت جامعه اسلامی را منهدم میکند. ایمان اساس دوستی و وداد و ولاء مؤمنان است».(۶)
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) طبق دستور قرآن کریم همواره منادی وحدت بود و برای تحقق وحدت و عزت امت اسلامی، سخت‌ترین مصایب را تحمل کرد و هرگز تفرقه و تشتت را تأیید نکرد و برای حفظ دین، به جهاد در همه عرصه‌ها و حوزه‌های اعتقادی و دینی پرداخت و نسبت به آفات و خطراتی که امت اسلامی را تهدید می‌کرد هشدار می‌داد.
تاریخ اسلام شاهد است که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) چگونه با ایجاد وحدت و جلوگیری از افتراق، صفوف مسلمین را به بنیان مرصوص تبدیل کرد، و چگونه از ثمرات شیرین وحدت، به نفع اسلام و تحکیم مبانی سیاسی و اجتماعی و دفاعی امت اسلام بهره گرفت، وصف واحدی از امت اسلام را تشکیل داد و به وسیله آن قدرت و شوکت و عزت اسلام در همه صحنه‌ها اعم از محراب عبادت و میدان جنگ و در همه تحولات اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، جلوه‌گر گردید.
می‌توان گفت نقش راهبردی پیامبر در جهت وحدت امت اسلامی در سه جهت صورت گرفته است:
۱. تلاش در جهت تحقق امت واحد، بر اساس معیارهای قرآنی و الهی و با توجه به مقوله فرهنگ به عنوان پایه بنیادین ساختار اجتماعی که دارای نظام عقیدتی، ایدئولوژی و فرهنگ و ارزش‌های خاص اخلاقی و معنوی است.
۲. تعلیم فرهنگ مشارکت پذیری و مسئولیت‌مداری و تأسیس و نهادینه کردن و به مرحله اجرا در آوردن راه‌کار مشورت و مشارکت در امور معنوی و الهی، تعامل و تعاون و اخوت و جلوگیری از هرگونه اقدام و عملی که وحدت و برادری مسلمانان را خدشه دار می‌سازد.
۳. ریشه کن کردن زمینه‌های اختلاف در مرحله نظر و عمل. رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تمام زمینه‌های فکری، اجتماعی و تاریخی اختلاف و نفاق را با بهره‌گیری از تعالیم آسمانی اسلام از بین برد و با بی‌ارزش دانستن معیارهای عصر جاهلی، تمایزات و اختلافات فکری و اجتماعی و اقتصادی جامعه را باطل، و ارزش‌های الهی را جای‌گزین آن کرد.
بر اساس این فرهنگ الهی، تمام دلایل نفسانی، فردی، اجتماعی و فرهنگی اختلاف از بین می‌رفت و اگر در درون امت اسلام هم اختلافی رخ می‌داد، مرجع حل آن، حکم خدا و رسول بود.
پیامبر اسلام۹ در جهت بسط اندیشه وحدت سیاسی و اجتماعی، دعوت به وحدت و یک‌پارچکی را متوجه اهل کتاب نیز نموده و می‌فرمایند:
«قُل‌ْ یَا أَهْل‌َ لْکتَاب تَعَالَوْا الَی کَلمَهٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُم‌ْ»(آل عمران۶۴/).
و از نظر سیاسی و اجتماعی بین اهل کتاب و مسلمانان پیمان صلح و دوستی منعقد می‌سازد.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به صراحت می‌فرمایند: «المسلم اخ المسلم والمسلمون هم ید واحد علی من سواهم، تتکافوا دمائهم، یسعی بذنبهم ادناهم». ایجاد حس مشترک دینی و پیوستگی مذهبی بین مؤمنان در سخنان حکیمانه و نصایح مشفقانه آن حضرت مشهود است. حضرت می‌فرمایند: «المؤمنون کنفس واحده».
جان حیوانی ندارد اتحادتو مجو این اتحاد از رَوح باد
جان گرگان و سگان از هم جداست‌متحدجان‌های شیران خداست
(مثنوی مولوی، دفتر چهارم، بیت ۴۱۱ به بعد).
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) پیمان برادری را پیغامی الهی خواند و فرمودند: «المؤمنون اخوه»؛ هرکه در سلک اهل ایمان در آید با سایر مؤمنان برادر و برابر است.
و این پیمان، پیمان صرف و صوری نبود، بلکه بر آن آثار و کارکردهای اجتماعی و دینی و حقوق و مسئولیت نیز مترتب بود و هر انسان مؤمنی نسبت به برادر دینی خود تکلیف و دیْن و تعهدی پیدا می‌کرد، تا حق برادری را انجام دهد. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نهایت عداوت را که از دوران جاهلیت مانده بود تبدیل به رحمت و مودّت و الفت نمود. «و اَلِّف‌َ بین قلوبهم» و این پیمان، پیمانی نبود که با درهم و دینار و ارزش‌های مادی به دست بیاید، بلکه این پیمان اخوت و الفت رنگ الهی داشت، آن گونه که قرآن کریم از آن پرده برداشته است: «لَوْ أَنْفَقْت‌َ مَا فی لْاَرْض جَمیعاً مَاأَلِّفْت‌َ بَیْن‌َ قُلُوبهم‌ْ وَلکن‌ِّ للّه‌َ أَلِّف‌َ بَیْنَهُم‌ْ انِّه‌ُ عَزیزٌ حَکیم‌ٌ»(انفال۶۳/).
و در سوره آل عمران می‌فرمایند: «وَ عْتَصمُوا بحَبْل للّه جَمیعاً وَلاَ تَفَرِّقُوا وَذْکُرُوا نعْمَهَ للّه عَلَیْکُم‌ْ اذْ کُنْتُم‌ْ أَعْدَاءً فَاَلِّف‌َ بَیْن‌َ قُلُوبکُم‌ْ فَاَصْبَحْتُم بنعْمَته اخْوَاناً»(آل عمران۱۰۳/).
در جامعه مورد نظر و آرمانی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم السلام)روح اخوت و برادری حاکم است و در آن کوچک‌ترین غل و غش و تفرقه‌ای وجود ندارد.
آنچه مهم است اینکه برای برقراری و حفظ وحدت اسلامی جمع شدن چند شرط ضروری و الزامی است.
اولین شرط محور قرار دادن تعالیم آسمانی اسلام و تلاش برای دریافت روح تعالیم اسلامی و التزام به آن می باشد.
دومین شرط پذیرش هدایت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان فرستاده خداوند و او که در کلام الله سخنانش ،سخن خدا خوانده شده است می باشد .
شرط دیگر تسلط بر نفس و ترجیح ارزش ها و آرمان های الهی و منافع جمعی بر خواسته ها و آرزوهای شخصی است.
با مروری بر تاریخ جوامع بخصوص جامعه اسلامی ، در می یابیم که اصلی ترین و مؤثر ترین عامل تفرقه و تشتت در سطح خواص و نخبگان عامل نفسانی و در سطح بدنة اجتماع نا آگاهی و تحلیل نادرست بوده است.
از آنجا که حل ریشه ای مشکل تفرقه و ایجاد وحدت و یگانگی امت در بالاترین شکل و سطح مستلزم حضور و مدیریت حجۀالله است ، در شرایط کنونی وظیفۀ علمای بزرگ اسلامی از فرق مختلف هدایتگری و ارائه راهبردهای عملی برای حفظ یگانگی و وحدت عمل حول محورهای مشترک است.
در این شرایط است که بصیرت مهمترین عامل تمیز و تشخیص و انگیزه بخش اینگونه عمل و اقدام است.
از شاخص های بصیرت شناخت موقعیت و فهمیدن نیاز است و در پی آن عمل و اقدام بهنگام برای رفع نیاز.
در شناخت موقعیت ،اولویت دار ترین موضوع شناخت دشمن و اقدامات دشمنانه است.
جهان اسلام برای حفظ اقتدار و تقویت خود هیچ راهی بجز دشمن شناسی دینی و امتی و طراحی و عمل مشترک برای خنثی کردن توطئه ها و دشمنی ها ندارد.
از مهمترین دستاویزهای دشمنان اسلام و مسلمین ، زمینه های اختلاف نظری در بین مسلمانان و وجود فرقه ها و مذاهب است .
دشمنان اسلام نهایت تلاش خود را برای دامن زدن به اختلافات و تبدیل آن ها به عرصه های تقابل و رویاروئی های حتی نظامی مصروف داشته و می دارند.
در این میان مهمترین عامل ببار ننشستن بسیاری از تلاش ها،ظرفیت های آموزه های اسلامی است که مورد توجه علمای اندیشمند و رسالتمدار قرار گرفته و پیوسته در مسیر وحدت اسلامی هدایت و اقدام نموده اند.
آنچه از تفرقه و رویاروئی مشاهده می کنیم ناشی از دو عامل کج فهمی برخی عالم نمایان و پیروان ناآگاه آنها از یکسو و وجود گروه ها و مذاهب ساختگی و انحرافی غیر اسلامی مانند داعش و القاعده و وهابیت است.
با مشاهده رفتار دشمنان قسم خوردۀ مسلمانان نسبت به اینگونه افکار و گروهها و حکومتها به نادرست بودن و بدلی بودن آنها بهتر واقف می شویم.
با مروری بر سیرۀ پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهلبیت پیامبر(علیهم السلام) و علمای هشیار و آگاه از هر مذهب اسلامی توجه عملی برای حفظ وحدت و اقتدار جامعه اسلامی را در عالیترین سطح ، حتی با تحمل هزینه های سنگین مشاهده می کنیم.
شرایط کنونی جامعه بشری و جهان اسلام که رهبر معظم انقلاب آنرا با دید وسیع و الهی خویش پیچ تاریخی نام نهاده اند وظایف سنگینی را بر دوش آحاد مسلمین و بخصوص خواص و نخبگان قرار می دهد که عدم توجه و اهتمام به وظایف این زمانی خسارت های غیر قابل جبرانی به امت اسلامی تحمیل خواهد کرد.
از این روست که ما بیدارگران و رسالتمداران را همواره بر این اصل یعنی وحدت اسلامی فریادگر و مصمم و در میدان یافته ایم.
در فاصله دوازدهم تا هفدهم ربیع الاول دو تاریخ مطرح،برای تولد منادی و طراح وحدت امت اسلامی بهترین فرصت برای یادآوری،تأکید و ضرورت شناسی این اولویت جهان اسلام است.
باشد تا در کنار جشن ها و بزرگداشت هااین ضرورت به عنوان یک راهبرد مورد اتفاق و اقدام جهان اسلام در سطوح مختلف شناخته شده و به اجرا گذاشته شود.
در چنین شرایطی امت آگاه باید اجازه میدان داری به منادیان تفرقه و اختلاف که آگانه یا نا آگاهانه جدول دشمن را پر می کنند نداده و از ابزار قرار گرفتن خود و آنها در مسیر اهداف شوم و شیطانی استکبار جلوگیری کنند.
منابع:
۱٫ترتیب العین، ص ۸۴۲٫
۲٫مجمع البیان، ج ۲، ص ۵۳۶ و ۵۳۷ و ۸۰۵
۳٫وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن و سنّت، آیت الله سید محمد باقر حکیم، ترجمه ی عبدالهادی فقهی زاده، انتشارات تبیان، چاپ اول، سال ۱۳۷۷
۴٫جامعه و تاریخ ص۲۳۶
۵٫آشنایی با قرآن، ج۳ ص۱۰۱
۶٫مجموعه آثار، ج۳، ص۴-۲۶۳