بایدها و نبایدهای بودجه ۱۴۰۲

به گزارش خبرگزاری خبرشهر، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اقتصادی کشور که هرساله به نحوه هزینه کرد درآمدهای دولت جهت می‌دهد بودجه است که با توجه به تأثیر مستقیم در اقتصاد و معیشت مردم؛ چگونگی محاسبه آن و تعیین مصارف و منابع دولت در سال آتی، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در زمان‌هایی که دولت‌ها با تورم مواجه می‌شوند، انقباضی بودن بودجه یکی از راهکارهای پیشنهادی اقتصاددانان است تا با کاهش مخارج دولت و جلوگیری از پول پاشی، از رشد افسار گسیخته تورم جلوگیری شود. این برنامه در حالی می‌تواند منجر به بهبود اقتصاد و شاخص‌های آن شود که تولید ناخالص ملی ظرفیت خوبی داشته و رشد آن در کنار کنترل تورم اقتصاد را بهبود ببخشد. اما در شرایطی که تولید ملی نیز توانایی رشد ندارد، انقباضی شدن بودجه با رکود بازار همراه شده و شرایط رکود تورمی را در کشور رقم میزند.

دولت سیزدهم در سال گذشته بودجه کشور را انقباضی بست با این وجود در میانه سال جاری به دلیل افزایش افسارگسیخته تورم مجبور به افزایش مجدد حقوق و دستمزد کارمندان شده و این در حالی است که با وجود تشدید تحریم‌ها و محقق نشدن درآمدهای نفتی، دولت با کسری بودجه مواجه شده است. موضوعی که نمایندگان مجلس آن را از رئیس سازمان برنامه و بودجه سوال کردند و با چنین پاسخی مواجه شدند: ” از روز اول مشخص بود که این منابع قابل وصول نیست؛ وقتی ۲۰۰ همت عدم تحقق داریم، باید مقداری مدارا کرد. ”

البته دولت سیزدهم همواره بر رشد درآمدهای مالیاتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی نیز تاکید داشته است به نحوی که افزایش چندانی در نرخ محاسبه مالیات اعمال نشده و افزایش درآمدهای مالیاتی از شناسایی منابع جدیدی وصول و فرارهای مالیاتی تأمین شود که به گفته مسئولان دولتی این مهم تا حدودی محقق شده است.

در این بین باید توجه داشت، هزینه‌های بسیاری از طریق سازمان‌های وابسته به دولت تحمیل شده که عملاً منجر شده بودجه فقط یک برنامه صوری باشد که پروژه‌های عمرانی و زیربنایی در آن نقشی ندارد و فقط توازن درآمدها و هزینه‌های جاری دولت را تعیین می‌کند.
کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی در یک دهه اخیر

در این خصوص شهرام معینی، استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اکنون بسیاری از مسئولان و کارشناسان همان دیدگاه را نسبت به بودجه دارند، این در حالی است که در بیش از یک دهه اخیر به جز سال‌های معدودی از درآمدهای نفتی محروم شده‌ایم و این درآمدها بسیار کم است. اکنون بودجه بیشتر به هزینه‌های جاری می‌پردازد، زیرا چندان درآمدی وجود نداشته که صرف هزینه‌هایی همچون سرمایه گذاری و پروژه‌های عمرانی شود.
بودجه به معنای متعارف نداریم

وی اضافه می‌کند: اکنون بودجه در ایران به معنای متعارف آن نداریم و درآمدی که صرف هزینه‌های عمرانی شود وجود ندارد، جدی گرفتن بودجه در شرایط کنونی شوخی با اقتصاد است چراکه مسائل اصلی اقتصاد را نادیده گرفته و به بودجه که یک مسئله فرعی است پرداخته می‌شود؛ دولت اکنون یک درآمد اجتناب‌ناپذیر شامل مالیات و کمی درآمد نفتی دارد که باید با آن حقوق و دستمزد پرسنل و کارمندان را پرداخت کرده و بخشی از آن را نیز برای کسری صندوق‌های بازنشستگی هزینه کند.

استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان خاطرنشان می‌کند: ایران در یک دهه اخیر به یک کشور زیر متوسط تبدیل شده که هنوز بروکراسی زیادی دارد و درآمدهای محدودش فقط صرف حقوق و دستمزد کارکنان می‌شود.
اهمیت کاهش ردیف‌های هزینه‌ای بودجه

سید مرتضی افقه، اقتصاددان نیز در این خصوص به خبرنگار ایمنا می‌گوید: بودجه ازجمله فاکتورها و عواملی است که سیاست‌های دولت را تعیین می‌کند و می‌تواند بر بسیاری از سایر متغیرهای اقتصادی تأثیرگذار باشد.بودجه یکی از چهار جز اصلی GDP است و مهم‌ترین نکته در آن، شفافیت است به نحوی که هزینه و درآمدهای آن کاملاً مشخص باشد.

وی با بیان اینکه در شرایط امروز، کاهش کسری بودجه بیشترین اهمیت را دارد، اضافه می‌کند: بسیاری از اقتصاد خوانده‌های کشور دلیل تورم را نقدینگی می‌دانند و به ریشه‌های افزایش نقدینگی توجهی ندارند و از آن غفلت می‌کنند. برای کنترل بخشی از تورم که مربوط به تقاضا است، باید تمرکز بیشتری بر بودجه و رفع کسری بودجه شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید: آنچه باعث شده در شرایط فعلی با کسری بودجه، استقراض دولت از بانک مرکزی، افزایش نقدینگی و در پی آن تورم شدید مواجه باشیم، هزینه‌های بسیار زیاد، غیرضروری و بی‌تأثیر بر تولید ملی است که بخش قابل توجهی از هزینه‌های بودجه را به خود اختصاص داده است. بسیاری از این ردیف‌های هزینه‌ای، کمکی به تولید ملی نمی‌کند، این در حالی است که هر هزینه‌ای که کشور پرداخت می‌کند باید معادل آن به طور مستقیم یا غیرمستقیم به تولید ملی اضافه شود. همین موارد با ایجاد کسری بودجه، ازجمله ریشه‌های تورم فعلی است.
دانشگاه‌ها فقط جوانان را معطل می‌کنند و تأثیری در افزایش رفاه ندارند

افقه اضافه می‌کند: به جز مواردی که گفته شد دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و مراکز آموزش عالی غیرضرور و بی‌کیفیت زیادی امروز در کشور ایجاد شده که فقط جوانان را معطل کرده و هیچ تأثیری بر تولید و افزایش رفاه ملی ندارند. همچنین طرح‌های نیمه‌تمام بسیاری در کشور وجود دارد که در همه برنامه‌های پنج ساله توسعه نیز به تکمیل آن تاکید شده است. وجود این طرح‌های نیمه‌تمام نشان‌دهنده بودجه‌های عمرانی است که طی سال‌های گذشته صرف شده اما به نتیجه نرسیده است.

وی تصریح می‌کند: همه این موارد به معنای تحمیل تورم به بازار است، اگر این موارد حذف نشود همزمان با کسری بودجه مواجه خواهیم بود. اگر دولت اراده کند و ردیف‌های هزینه را کاهش دهد در میان‌مدت این مسئله رفع می‌شود، البته این کار با مخالفت‌هایی مواجه خواهد شد اما دولت با انجام این کار می‌تواند بخشی از مشکلات ساختاری بودجه را رفع کند.
مشکل در تحقق درآمدها

این اقتصاددان خاطرنشان می‌کند: تازمانی‌که درآمدهای نفتی وجود داشت، توجه به این موضوعات ضرورتی نداشت اما اکنون که با مشکل تحریم‌ها مواجه هستیم و دولت در تحقق درآمدها با مشکل مواجه است، باید به فکر کاهش ردیف‌های هزینه‌ای باشد.

به گفته افقه این مجموعه عوامل را بلندمدت و میان مدت می‌تواند بررسی و رفع کرد البته دولت باید هزینه‌های انجام آن را بپذیرد. دولت تاکنون تاجایی‌که می‌توانست هزینه‌های جاری را کاهش داده است با این وجود هنوز هم هزینه‌های اضافه وجود دارد که باید کاهش داده شود.