ادامه این وضع بین ایران و آمریکا بسیار پرریسک و پرخطر است

هفته گذشته آمریکا مدعی اقدامی تحریک‌آمیز از سوی شناور ایرانی در اطراف ناو آمریکایی شد. سه روز بعد سپاه پاسداران در بیانیه‌ای روایت خود از این درگیری را منتشر کرد. به دنبال این ماجراها، دونالد ترامپ توییت کرد که «من به نیروی دریایی ایالات متحده دستور داده‌ام به سمت همه قایق‌های ایرانی که قصد مزاحمت برای کشتی‌های ما را دارند، شلیک و آنها را نابود کنند».

این توییت البته با واکنش ایران مواجه شد. وزارت خارجه، سفیر سوئیس را احضار کرد و «مراتب اعتراض شدید جمهوری اسلامی ایران نسبت به تهدیدات نیروهای آمریکایی از جمله حضور و اقدامات غیرقانونی و بی‌ثبات‌ساز ناوگان دریایی آن کشور در نزدیکی آب‌های شمالی خلیج فارس و سواحل ایران طی یادداشتی جهت انعکاس به مقامات آمریکایی به وی ابلاغ شد»

این ماجرا موجب برخی تحلیل‌ها مبنی‌بر افزایش احتمال درگیری بین ایران و آمریکا شد. درحالی‌که آمریکا حدود شش ماه دیگر انتخابات ریاست‌جمهوری را در پیش دارد، این سؤال بزرگ مطرح است که آیا درگیری احتمالی بین ایران و آمریکا به نفع ترامپ است یا سبد رأی او را خالی می‌کند. همچنین این سؤال در مورد ایران قابل طرح است.

این مبحث را با کوروش احمدی، دیپلماتی که سال‌ها مأمور وزارت خارجه در نیویورک و مقر سازمان ملل بوده و تحولات این کشور را بررسی می‌کند، در میان گذاشتیم. احمدی معتقد است «اگر عزمی در دو طرف برای یافتن راه‌حلی از طرق دیپلماتیک، مثلا فعال‌کردن برخی میانجی‌ها، شکل نگیرد، متأسفانه باید پذیرفت که دیر یا زود آن اشتباه تاکتیکی که نباید رخ دهد، رخ خواهد داد؛ برخوردی که هم می‌تواند محدود باشد و هم می‌تواند نامحدود باشد و درهرحال بسیار خسارت‌زا».

• ‌به نظر می‌رسد ایران و آمریکا در بستر تنش، رابطه خود را ادامه می‌دهند؟ گویا اینکه این دو کشور به بهانه‌های متفاوتی با یکدیگر دچار چالش شوند، به یک امر معمول تبدیل شده است. با این گزاره موافقید؟

تحریم‌ها و بحث «فشار حداکثری» یکی از دلایل اصلی و بلافصل تنش موجود است. مادامی که این سیاست آمریکا علیه ایران ادامه دارد، طبعا زمینه تنش نیز موجود است. آمریکا باید بپذیرد که تحریم‌ها را لغو کند و به تضییقات موجود علیه ایران خاتمه دهد و ایران نیز به شکلی از اشکال نشان دهد که آماده است به‌عنوان عمل متقابل در جهت حداقلی از تنش‌زدایی در روابط با آمریکا حرکت کند. در صورتی که چنین تفاهمی حاصل نشود، زمینه برای تنش از میان نخواهد رفت و ادامه این وضع نیز بسیار پرریسک و پرخطر است. بالاخره در یکی از این ادوار تنش و تقابل و حوادث و رویارویی‌های خطرناک ممکن است از یکی از طرفین اشتباهی سر بزند و کنترل از کف برود. این اشتباه می‌تواند یک اشتباه  انسانی در سطوح پایین باشد یا اشتباه محاسبه راهبردی در سطوح بالاتر. اشتباه محاسبه راهبردی خاص در این شرایط ویژه می‌تواند این باشد که طرفین به‌خاطر کرونا یکدیگر را بی‌علاقه به جنگ بپندارند. هر برخوردی برای طرفین بسیاربسیار خسارت‌بار خواهد بود.

• ‌در جدیدترین اتفاق، یعنی نزدیکی دو شناور ایرانی و آمریکایی، بحث بر سر احتمال درگیری بین ایران و آمریکا افزایش یافته است. به نظر شما درگیری احتمالی برای آمریکایی که حدود شش ماه تا انتخابات فاصله دارد، چقدر می‌تواند مناسب باشد؟

در مورد حادثه اخیر، تمرکز بر روایت‌های دو طرف هم مهم است. آمریکا مدعی است که «مزاحمت» در ۲۷ فروردین از جانب ایران رخ داده و سپاه در مقابل در ۳۱ فروردین اعلام کرد که نیروی دریایی آمریکا در ۱۸ و ۱۹ فروردین سد راه یک کشتی ایرانی شده بود. به‌عنوان یک قاعده کلی، رئیس یک کشور، به‌ویژه در آستانه یک انتخابات مشکل می‌تواند بپذیرد که ضعیف یا اهل مماشات به نظر آید. صرف‌نظر از اینکه در ذهن ترامپ چه می‌گذرد و آیا او میل به جنگی در این شرایط دارد یا نه، مسئله این است که اگر ضعیف به نظر آید، حربه نیرومندی به دست رقبای انتخاباتی‌اش داده تا علیه او اقدام کنند. از این قاعده کلی که بگذریم، در ارتباط با رابطه بین جنگ و موقعیت سران کشورها همیشه این فرضیه وجود داشته که جنگ با دشمن خارجی حداقل در کوتاه‌مدت می‌تواند برای یک رئیس کشور مفید باشد. ترامپ خود در دوره اوباما، چندبار اوباما را متهم کرده بود که قصد دارد از طریق جنگ خارجی موقعیت خود را تحکیم کند. چنین سابقه ذهنی‌ای را از ترامپ سراغ داریم. البته در شرایطی که به‌ویژه آمریکا با بحران همه‌جانبه کرونا مواجه است، قاعدتا یک جنگ خارجی بر دشواری‌های او خواهد افزود. از سوی دیگر برخی نیز معتقدند که برخوردی نظامی در خلیج فارس می‌تواند به رفع بحران سقوط قیمت نفت نیز که برای ترامپ و لابی‌های مرتبط با او مهم است، خاتمه دهد.

• ‌درگیری احتمالی در مورد ایران چطور؟ آیا برای ایران در شرایط فعلی درگیری نظامی می‌تواند از منظر جهانی مفید باشد؟

به اعتقاد من، جنگ در هر حال، به‌ویژه در شرایط کنونی بسیار خسارت‌بار خواهد بود. قطعا نیروهای نظامی ما از توانایی کافی برای واردکردن خسارات زیادی به آمریکا برخوردار هستند اما  ایران نباید خود را درگیر یک جنگ جبهه‌ای و متقارن با آمریکا کند. خطر برخوردهای نامتقارن هم این است که به‌سرعت می‌توانند به جنگ متقارن ارتقا یابند.

• ‌اتفاقاتی مانند آنچه هفته گذشته در خلیج فارس رخ داده، در یک سال اخیر بیشتر شده است؛ از درگیری بر سر نفت‌کش‌ها در تابستان گذشته‌ تا نزدیکی شناورها در هفته گذشته. یا حوادثی که اخیرا در عراق رخ می‌دهد. این‌گونه حوادث چقدر صبوری دو طرف را تحریک می‌کند؟ برای آمریکا خط میزان صبوری کجاست؟

درست است. این دست اتفاقات از اردیبهشت ۹۸ به این‌سو فراوان روی داده و آمریکا هم همیشه به‌ناحق ایران را متهم کرده است. اگر عزمی در دو طرف برای یافتن راه‌حلی از طرق دیپلماتیک، مثلا فعال‌کردن برخی میانجی‌ها، شکل نگیرد، متأسفانه باید پذیرفت که دیر یا زود آن اشتباه تاکتیکی که نباید رخ دهد، رخ خواهد داد؛ برخوردی که هم می‌تواند محدود باشد و هم می‌تواند نامحدود باشد و در هر حال بسیار خسارت‌زا.

• ‌توییت ترامپ مبنی‌بر واکنش به حمله را چقدر جدی می‌دانید؟

توییت ترامپ به یک «اخطار» تفسیر شده است. اینکه آیا در پی این «اخطار»، «قاعده مواجهه» یا rules of engagement هم از کانال فرماندهی نرمال تغییر کرده یا خیر، مشخص نیست. مطابق قواعد موجود، شناورهای نیروی دریایی آمریکا تنها اجازه دارند در برابر تهدید جدی علیه جان پرسنل یا ادواتشان شلیک کنند. این شناورها تاکنون به صرف «مزاحمت» مجاز به شلیک نبوده‌اند. بااین‌حال، باید در نظر داشت که ترامپ با این «اخطار» دست به ریسک بزرگی زده است. به این معنی که عدم واکنشی در برابر «مزاحمت»های ادعایی در آینده برای ترامپ به لحاظ سیاسی خسارت‌بار خواهد بود.  در این رابطه همچنین خوب است طرفین به مفاد کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از تصادم در دریا (COLREGS) که حدود ۱۵۰ کشور، از جمله ایران و آمریکا، عضو آن هستند نیز توجه داشته باشند.